Ecco i racconti della quarta serie

Parìveme la féra dei
“oh bèi, oh bèi!”
Quande sèri a le scòle médie me, chì a Sant’Angel, parlème dei primi ani nuànta. A dil insì par nò pasàde tantu tèmpe, invece, a fàghe cašu bèn, è cambiàde un spavènte de ròbe.
Tàntu per cumincià, le fiulìne e i fiulén j’à vestìvun amò le mame e le none e no cùme quèi del dì d’incö, che j’en püsè mudèrni e i gh’àn anca le mudandìne firmàde. A pensàghe adès, me vèn da šgarì, ma no per nustalgìa, perché ch’le “brave dòne” che gh’èveme in cà i me cunsèvun cume tante pòre malàne.
Gh’èra ‘na me cumpàgna cui ögi in balöš, pòra picinìna, cun ‘na tremènda vèrtes da parte e ‘na cùa tüta stòrta, cume quèla d’un ašnén. Te capìvi no se la te guardèva a tì, o a quel che te gh’èvi dedré. L’oltra, gròsa impanelàda, cui calson cun la stàfa ne le scarpe sèmper vunci e cun le man sèmper petachènte de caramèle e de turtìne cul ciculàte. Un’òltra, vòlta me là, sèca ‘me un sufranèl, ancasì cui cavèi rùsi, tegnüdi indré da ‘na lastrìna pièna de perlìne che lüšìva. Al prime banche un fiulén cun du urgiàse da dunél, che le maèstre i gh’èvun di guai a vède quel setàde de fiànche. Me gh’èvi un fiòche rus in tésta che parìvi un pàche da regàl, le scarpe de vernìš roša confètto e ‘nà branca de pedagnén cui pisi. A guardàne tüti insèma in clas, parìveme la féra dei “oh bèi, oh bèi!“.
Marta Tonali, 31 anni

Surfanèi o tirabüsòn?
Se sa che, al dì d’incö, i nòsti fiöi i parlun no el dialète.
La me Angela, maniman, quande ghe parli insèma, la capìs no e la me guarda cun i ögi in balöš.
Gh’èvi dumandàde da ‘ndàme a tö un po’ de büla per i dunéi d’la šia, che j’an fai sü un po’ de vunciamènte in cantìna!
Ma papà, la me rispunde, ...se l’è la büla? E perchè gh’ème nöme i dunéi? La mama la sa?
Eh… se l’è la büla? ...E cume se dis büla in italiano? Me vèn no in mènte!
Alura ghe diši: “I dunéi gh’j’ème nöme perchè la šia l’è ‘ndài al mar e j’à lasàdi chì! Sicùme la pensiòn indùe la va, i ciàpun no le béstie, la pudèva no tirài adré!
La màma la sa no, ma quande se na ‘ntajarà, la gnarà rusa vernighènta! E me gh’ò bišògne la büla per netà la rüdera che j’an fai in cantìna. Intante che la mama la se perdèva via a salüdà i fiulén, me ò ciapàde i dü dunéi e j’ò misi šu. Ma se me sarà gnüde in mènte?!
Sènte Angela, se tò mama la vèn a ca e la vède el petacamènte che j’an fai ‘sti pòri dunéi, la me fa la vèrtes per šbiés e, ...prima che ghe bàlca el nervùs, stème frèschi tüti!
Va a tö un po’ de büla... e… me manca anca i sufranèi. Te capìde?”
La me Angela l’è tròpu brava! L’à capìde pròpi tütecòs!
L’è gnüda a ca cun la “segatura”. Brava! Pecà che al poste dei sufranèi la m’à töi dü tirabüson!
‘Sti fiöi!!!!!!
Pievo Paola e Ferrari Carlo

L’invèrne
Quande vèn l’invèrne me piàs fà la pulènta cul dunél, amò sül föghe, cume fèva me mama, quande sèri una fiulìna.
Ò cercade i sufranèi per pisà el camén, e cun el tirabüson ho verìde una butìglia de ven bianche da mète nel dunél.
Dopü un po’ che mesèdi la pulenta, dal camén ven šu la cališna!
Per furtüna l’è ‘ndai no nela pulènta ...!
Quande è rivàde la me fiöla g’ò dì: „Va inànse ti a menà la pulènta, che me son stràca”, ma le la s’è pèrsa via cun la televišiòn, insì la pulènta l’è tacàda al culdirö.
M’è tucàde ‘ndà inànse amò me: sèri tüta rusa vernighènta.
Finalmènte, a mešdì gh’èra prunti: ò ciamàde el me òme, che l’era in sul divan un po’ šgnùnse, e sème misi a mangià: che buntà!
Me piàs, ògni tante, pisà el föghe, prò gh’è un po’ da vuncià.
Borromeo Giovanna, anni 66
con le sue nipotine Arianna e Martina Bellan, 10 e 8 anni.

El grùpe in gùla
Se te prövi a scrive una stòria in dialète, o te sèn un artista o te ris/ci da pasà da vége.
Te vèn in mènte tütecòs, anca quel che sarés da dešmentegà.
Chi l’è che vurarés véghe ancamò el fugòn in curte, tüte nègher d’la calìšna, cun la lègna da s/cincà cul sigürén per fa el föghe e sculdà l’aqua per la bügada del lünedì?
Chi l’è che vurarés véghe ancamò i pavimènti da lavà cun aqua e büla, invéce che le piastrèle bèle lüstre, che basta una scuàda e un stras? Me no.
Prò, quande guardi le me futugrafìe, fai dal Miro, cun el vestì d’la fèsta, el bambucén in man e la gàsa ‘ndi cavèi, o cul vestì d’la Crèšima, cun la me bèla frangèta fin’ai ögi e la me bèla vèrtes, lunga e drìta, che la par fai cun la riga de me papà, vèdi anca la rüdèra che, a la Masàia, la ‘ndèva šu al Lamber, fin al giràl de l’EstTicino. E nön che, in pepertèra per vuncià no le savatìne de pésa, de scuš d’la mama, pasèveme in més, tra vèdri ruti e “pignutén” dei sènsa cèsi, per ‘ndà a bagnàs arènta al Lamber Morte, ‘ndel rušén, arènta ala crušèta del fiöl de ‘Ngiuleta la Canàgula, morte ‘ndel pescà de sfros cul carbùro, o per ‘ndà ‘ndla buschìna de ‘Ngiulèta a béve l’aqua d’una funtanéla, o a cercà le viòle e le margherite. E Bernàrdu, ch’i ghe dišèvun Bagnàdu, ch’el me ciamèva Lucìa del Lamber Morte e me me parìva da vés speciàle, perché me ciamèvi Lucìa cume quèla de l’opera e cume la santa pusè bèla del munde, quèla che la purtèva i regài e che tüti i festegèvun. E la vöja da giügà, da vive, da diventà granda. E la vus de me mama che la me ciamèva, perchè la sèva no ‘nde sèri… E le curse…per rispunde in tèmpe…
Brüta roba, la nustalgìa, che la fa parì bèle anca le robe brüte….
L’è no facil fa balcà el mal de nustalgìa. L’è no asè un calmén! Apèna te se n’intàji, bisògna pèrdes vìa.
El munde adès l’è amò bèl, fursi pusè de prima. Manca apèna che ai nosti fiöi (che i san de internet, de twitter, face book, spread, deficit, casta; che i pàrlun l’inglès, el tedèsche, el cinès, l’arabe, anca se i stüdiün pü el latén per riesì in cumèrciu) se dešmenteghème no de parlàghe in barašén. Pöde das che i truaràn sèmper la strada giüsta per ‘gnì a ca.
Lucia Oppizzi (Marudo)

Halloween non c’era ancora….
- Fiulén se fi amò sü? ‘Ndì namò a durmì?
- Nonna, c’è il temporale! Abbiamo paura…
- Vedarì che in cin minüti el balca.
- E se va via la luce…?
- Pisarème ‘na candìla cun un sufranèl…Sü, sü, a durmì che ve cünti el pruèrbis di stregulén…
- Cosa sono i stregulén?
- I’èn umén picinén picinén, brüti e gnurànti, ch’i stan sü la pianta de fìghi, j’èn vestìdi de stràsi e sèmper bùrdeghi petachènti. I vègnun föra apèna de nòte a fa i dispréši; j’èn lur che cacia šu i fighi da la pianta, perchè ghe piàs vuncià da chì e da là e caciàte lì la cùrte ‘me ‘na rüdèra…e se i pödun apèna i te ràfun anca un quai giügatulén.
‘Na volta i gh’àn purtàde via tüte le pigòte a ‘na fiulìna. Alùra so papà el gh’à criàde adré e el gh’à dì che se gh’j’à dèvun no indré el gavarés tajàde la piànta. Al dì adré le pigòte j’èrun tüte in fila in méš a la curte...
- Nonna avevi ragione, il temporale è finito! Domani ci racconti un altro “pruèrbis”?
- Vedarème n’é…, ma per stasìra “pan e pès l’è furnìde adès”.
Sari Caterina 38 anni
e Sari Enrico 80 anni

El scatulén del lüster
La storia che son adré a cüntà sü, la par ‘na còmica, ma l’è capitàda per dabòn, seš o set’àni fà. Un bèl dì, dopu che gh’èvi netàde per bèn tüta la cüšìna e l’èvi tiràda lüstra pròpi tame un spége, vèn sü da la cantìna el me òme, cun in man un scatulén de lüster de le scarpe. El me dis: “Guarda chel scatulén chì, el gh’à trent’àni, m’l’à dai l’esèrcite quand’ò fai el suldà: queste l’è un lüster de quèi bòn, ma dal mumènte ch’j’en pasàdi un sache de àni, l’è dür tame ‘l cimènte”.
A me m’è vegnüde un prešentimènte: “O Signùr s’el gh’avarà mai in mènte?” Infàti, dopu apèna un mumènte l’à pisàde la fiàma del furnél e gh’l’à mis a sura. Da lì a poche el scatulén l’è s/ciupàde. E’ ‘ndai lüster per tüti i cantòn, la fiàma del furnél l’è diventàda un fugòn. Lü el gh’èva la facia tüta rusa vernighènta, con i ögi föra e in balös; el sèva pü s’el gh’èva in sacòcia. Prima l’à ciapàde el sügapiàti, ma el fugòn el se fèva püsè gros. Alùra l’à ciapàde la scua de sagìna che gh’èra föra sül balcòn e patapìm e patapàm, fin che gh’l’à fai! Quande el s’è giràde, che visiòn me s’è presentàde! Son restàda a buca vèrta: el gh’èva tüta la fàcia nègra vuncia impetachènta, cun in man la scua de pàja, quaši tüta brüsàda, cun ‘na tremènda vèrtes in més. El bèl l’è che el gh’à ‘vüde el curàge de fa lü l’ufèš, ma me me son intajàda dopu, che l’è stai una tàtica per ‘ndà föra de cà, insì a me m’è restàde tüta la cüšina da netà!!
Marilena Fratti, 53 anni

Marién e Flipén
Marién e Flipén j’èrun dü mulìta del bergamàsche.
I dü fradéi, püsè che laurà, ghe piasèva giügà per fa pasà el tèmpe.
Un bèl dì (no l’èr no bèl) a Flipén ghe vèn l’idea da druà un maràs per giügà. El giöghe l’èra insì: Marién el ciapèva in man el maràs, Flipén, invece, cul dide el segnèva ‘na furmìga, vencèva quel ch’el tajèva a metà püsè tante furmìghe!
Un pò j’à fèva vön e un pò j’à segnèva l’olter: basta vés švèlte a tirà indré el dide, prima da fàsel saltà via. La dificultà l’èra che Marién el gh’èva i ögi in balös. Dài ‘na volta e dài un’oltra volta, quèl che duèva sücéde l’è sücès! Flipén l’è stài no švèlte asè a tirà indré el dide (unchidön j’àn dì che Marién, in del véghe i ögi in balös, l’à sbagliàde la misüra!).
Cun el dide in buca Flipén el pensèva a so pàder che duèva gnì šu, e l’èr vön ch’el schersèva no; alùra via de cursa a tö un pò de büla per fa nète le tavéle tüte petachènte.
Marién el guardèva sò fradél e ghe dispiašèva per quel che l’eva fai, pensàndu s’el duèva fa per tegnì bon so papà. El ciàma Flipén e ‘l ghe dis: “Ghe fème truà el dunél che i m’àn regalàde, cun la butìglia de vén e ‘l tirabüsòn; cumìncia a pisà el föghe cul sufranèl, che fa frège. Fème gnì rusa vernighènta la lama dèl sigürén, ch’la va bèn per cicatrišà le ferìde. El so che te farà mal, ma l’è sèmper ménu d’le bòte che ne darà noste pàder!”.
La m’è ‘ndai bèn, el mal el cumència a balcà.
Fin che scampi vöi sentì pü parlà de furmìghe!
Rino Bagnaschi, 74 anni

Lisànder
Lisànder l’èra un mercànte che girèva tüte le casìne e i paišén d’inturne.
L’èra un òme vòlte, cun i ögi in balös, cavèi lunghi, scüri, una vèrtes in més, che la parìva fai cul sigürén. Ultra a vés particulàr da vède, l’èra anca una “tèpa”, ridìcul e, per quèste, tüti i ghe vurèvun bèn, specialmènte i fiulén, che quande la vedèvun, i ghe fèvun festa. El girèva tüte el dì, cul sò fagòte in spàla. El vendèva de tüte: scusài, soche, pìsi, sügamàn, fasulèti, scalfaròti, ninsö e via discurèndu.
Al lunedì matìna, el gh’èva el gir in casìna e, quande el rüvèva, le dòne j’èrun a fà bügada, i fugòn i ‘ndèvun a mila, la curte l’èra tüta traversàda da còrde cun le furséle, prunte da stènde i pàgni lavàdi. Ma quande rüvèva Lisànder, i se fermèvun tüte e i curivun da lü a cumprà.
Lisànder el sèva bèn che quèla l’èra una piàsa buna, el gh’èva da laurài un pò, ma el sèva che, ala fén, el vendèva bèn. El gh’èva una gran facia de tòla e guài se un chividòn critichèva la sò ròba: el se rabièva. El dišèva ogni volta: “Dòne…son no chì per vènde la büla, ma per vènde la roba bèla, sü dòne, fèghe la dòta ale vòste fiöle, che i gh’àn da spušàs! ”
Chi mumènti là j’èrun difìcili, se gnèva da una guèra che la n’èva lasàde cun pü gnèn, de danè ghe n’èra pòchi e, quande le dòne i gh’èvun da pagà Lisànder, a vòlte i se impatèvun cun quel che i gh’èvun: late, salami, dunéi o pulàstri. Insì, capitèva che Lisànder el gnèva indré a cà cun el fagòte pusè pièn e pešante de quande l’èra ‘ndài via ala matìna.
Vitaloni Carlo