Ecco i racconti della quinta serie

Me šiu Giuanòn
Me šiu Giuanòn l’èr màgher cume un ciòde e picinén de statüra (e l’èr per quèl che la ciamèvun Giuanòn). La so dòna, invece, la sarà stai vutànta chili: la se ciamèva Ritén.
De scumàgna, per chi vurèva savèl, i ghe dišèvun “Giuanòn el prètu”, per via che, da giùn, l’èra stai in seminàri e, dopu un po’, l’èva cavàde la vèsta. Ghe piašèva béve e, al sàbete, sènsa un fal, el ciapèva la ciòca. Quande l’èr bèl birùnde, al sòlite uràri, vegnèva la so dòna - me šia Ritén - a töl a l’ustarìa e la purtèva a ca’ cun la carèta di müradù: l’èra un spetàcul che nisön vurèva smenàghe. Apèna i vedèvun rivà me šia Ritén cun la carèta, la vus la ‘ndèva per el paìs e la gènte la curìva a vède me šiu ch’el salüdèva tüti e ghe gnèva el magòn da quante i ghe vurèvun bèn.
Un dì, sicùme el se sentìva di dulùri, Giuanòn l’è ‘ndai dal so dutùr, che l’à mandàde a l’uspedàl per fa di ešàmi e, apèna j’èn stai prunti, l’è ‘ndài indré dal so dutùr per fàghi vède. Quande l’à finìde da légi, el dutùr el tra’ la tésta e ‘l ghe dis a me šiu Giuanòn: “Guarda che adès l’è rüvàde el mumènte e, stàndu ai ešàmi, te gh’è més fìdeghe che l’è ‘ndaì e l’òltra metà che la ghe va adré. Te cunsìli da dešmète da mangià e beve tüte le ure d’la giurnàda a strangujòn, perché, quande te sèn vége te cumènci a infesà”.
Me šiu Giuanòn el ghe dis: “Sciur dutùr, lü el gh’à rešòn, ghe n’à mila de rešòn, ma se cun més fìdeghe son scampàde fin’a sesantàni, cun l’òltra metà tirarò ancamò per vint’àni. Sesànta e vìnte fan utànta, siùr dutùr, per me lè fin’antròpe. Me el ringràsi, sciùr dutùr, ma per me, da dešmète da mangià e beve, ghe pènsi no: la vaga me la vör, ghe pènsi pròpi no!”.
Un dopu disnà che fèva colde, süla basùra, gh’èr un ròcul de omi setàdi a l’umbrìa, arènta ala ca di me šii e me šia Ritén l’èra riparàda dala tènda denànse a l’üs. Gira e rigìra, el discùrse el va sü chi l’è che gh’à da cumandà in cà, se l’è mèj l’òme o la dòna. Unchividön dišèva che la dòna l’è mèj per šià la taula. Pepén Cicèta, che l’èra un righignòn, el disèva che dòne e madòne i stan bèn pitüràde süi müri, invece Tugnòn de Balacàn el disèva che in cà le mèj che cumànda la dona, e föra invece gh’à da cumandà l’òme.
Me šiu Giuanòn, che el vurèva fas bèl de buca, in més de tüti el dis che, föra o indrèn, la tènda l’è istés. Me šia Ritén la vèn vùltra cun in man la sòcula de lègne e gla làsa ‘nda sü la testa. Me šiu Giuanòn, intànte che el se gratèva l’insücada che l’èva ciapàde, l’à desmìs da discùr se l’è mej che gh’àbia da cumandà la dòna o l’òme!
Bagnaschi Rino, anni 74

El me Pescheròn
Quanta malincunìa me vèn quande vègni a Sant’Angel a truà me mama: me vèn el magòn a vède la me via, “el Pescheròn”, cun föra pü nanca un fiulén. Me vèn in mènte quande sèri picinìna... le dòne i se setèvun in strada cun el cadreghèn. Me, i me fradéi e le me surèle mangèveme de cursa, a strangujon, per ‘ndà föra a giugà al dopu dišnà. Sèreme in tanti: mas/ci, fèmine d’ogni età, sènsa distinsiòn. Se giüghèva a bàla, a còrda e a mundòn!
Püsè che tüte, nèle bèle sire còlde d’estade, se truèveme tüti denànse al me cancèl: giüghèveme a scùndes o a curìs adré e ghe dèveme no fastìdi a le done ch’i vegnèvun föra cun el cadreghén, tüte ciapàde a fa i “curunèn”... j’èrun no adré a pregà, ma a ciarlà su tüte quèle ch’i pasèvun da là... “quèla lì l’à fai insì”... “quèla là l’à fai insà..”… “la gh’à el pedàgne un po’ cürte per la so età”… Ma, nel püsè bèl del giugà, gh’èveme da ‘ndà in cà, perché gh’èra un uràri da rispetà. Se apèna se intardièveme un brišén, ciapèveme un scüfiòte!
Adès i tèmpi j’èn pròpri cambiàdi: i fiulén i stan in cà a ciatà cul computer e cun i telefunén e le dòne i van al bar a fa i curunén!
Che delüšiòn, che magòn…. L’è propri cambiàde el me Pescheròn!!
Marilena Fratti, 53 anni,
con la figlia Laura

I Gusatòn de Busanroche
‘Ndèl frentùr de lüi, al quindes, gh’èra la prima de le feste, la Madòna del Carmine.
Fursi un chividön se rigòrda che gh’èra (o fursi la gh’è amò?) una cunfratèrnita e pròpri quèla l’èra l’ucašiòn per pagà l’iscrisiòn.
Tüte le òltre fèste, a parte quèla de San Roche al sèdes de agùste, j’èrun un bel gnèn, per nön del Busanroche.
Brachén, el secrìsta, el trèva in pé un gran tendòn rus a sùra l’altar, el tirèva föra i candiléri d’la fèsta e i büsti dei pretòn da mète sü l’altar.
Tüte le dòne d’le famìlie püsè impurtànti j’èrun impegnàde a lavà, inamidà, stirà le tuàje bèle de l’altar, quèle bianche e quèle ruse che i ‘ndèvun sü le balaüstre. Dai orti e dai giardén rüvèvün fiuri frèschi e nön fiulìne ‘ndèveme a vütà a fa cunfüšiòn: scuà, fa šu la pulver da le banche, daghe el sidul ai candiléri. Me mama, quande rivèvi a cà straca morta e tüta südàda, la me šièva el sidul o l’ašède per lüstrà la calderèta dla stüa o el casül de l’aqua o tüte quèl che g’èra da lüstrà. In funde, la gh’èva nanca tüti i torti!
I dišnà i vulèvun via.
Giüste el tèmpe da lavàs e fa merènda: pan, bütér e sücher; pan e ciculàta; pan e giambòn còte o magari una bèla risümàda cul giàs e un bufetén, magari pòs, e dopu via ancamò a l’asilo de cursa, a pruà cun la Superiora o la Annamaria o la Paola (du vus!!!) quel che avaréseme cantàde per la mèsa granda o per i véspri o per la benedisiòn, per fa bèla figüra cul prevòste e tüti i preti del pais.
E ‘l dì dla fèsta, chisà cume, tüte ‘ndèva al so poste e la céša l’èra pièna, le dòne denànse e i òmeni dedré da l’altar, in cori. Che còlde, cun le scarpine bianche de biàca e i scalfaròti a metà gamba, el pedàgne a pieghe e la camišetìna bianca inamidàda de popeline e anca cun le màneghe lunghe!
Gh’èra unchividön che magari l’èra insucade, ma apèna se rivèva al Tantum Ergo, fursi perché gh’èveme una gran vöja de finìla, tüti i se dersedèvun e alùra gh’èra un “coro meraviglioso”, cun tante de cle vus da lasà cul fià tirade, perché j’èrun vus intunàde sènsa tante pröve, per istinto (cume quande i cantévun ‘ndi campi o a l’ustarìa), sènsa nanca savè quel che i dišèvun.
Ma mé, me son cunvìnta che anca al Signùr ghe gnìva el magòn e el guardèva šu, perché da la porta dla céša, sberlatàda per fa pasà un po’ d’aria (oh, la Madòna la và in giardén cul so fiulén!), insèma al füme dle candìle e a quel dl’incènse, gnìva föra tüta l’anima dei Gusatòn de Busanroche.
Lucia Oppizzi – Marudo

Una giurnàda particulàr
Ginu e Maria j’èrun pensiunàdi, spušàdi urmài da tanti ani, brava gènte, gnèn da dì, i catèvun lite de spès, ma i se vurèvun bèn! Lu el gh’èva un difète: el patìva tante la sède, ghe piašèva béve!
Quande Ginu l’èra in cà, Maria la se sentiva no libera da fà quèl che la vurèva, e la ghe vušèva adré: “Sta nò chi a infesà, và föra di pé!”.
Un dì, Maria l’èra in ritardi cui mesté de cà, l’èra urmài dišnà quande la gh’èva amò da ’ndà a fà la spèša e tö el pan. Alùra la gh’à dì al sò Ginu da pensàghe lü a šià da mangià.
Ma Maria la gnèva indré pü, l’èva truàde le sò amiše, e… via un ciòde, l’òlter… e intante ch’el spetèva, Ginu el bevèva: via un bicér l’òlter.
Quande l’è stai ura da gnì indré, Maria l’èra amò in cuntràda, quande la viste el füme gnì föra da cà sua.
Tüta spaventàda, l’è cursa in cà, urmài pièna de füme, l’à sberlatàde le finestre e l’à viste el sò òme bütàde šu, sü l’utumàna - “Ginu, Ginu, s’te fài? Te stè bèn nò?”- La ghe dumànda spaventàda. Ginu, l’à dervìde un öge sul, l’à guardàda, e pö el s’à giràde… el s’à insucàde amò. L’èra ciòche müte!
El mangià l’èra tüte brüšade! Gh’èra i padlòti da sbate via. A Maria ghe gnèva el magòn…
Dopu méš’ura Ginu el se dersèda: “Gh’ò fame”, el dis.
“Gh’è pü gnèn, brüšade anca el padlén!”, rispùnde Maria. “Fà gnèn, Maria, ciàpetla no, …mangème una bèla risümàda…cul vén!”. “ Gh’ò in cà apèna un öve!”, la dis Maria. “A ciàu… metarème pusè vén!”, rispùnde Ginu.
Vitaloni Carlo

La cioca
“A te vèdi no che l’è cioche!” la dišèva la gènte che l’èva truàde in tèra a taca al mür.
J’èrun rivàde anca le dòne d’la curte che i’èvun viste tüte cos, intante che j’èrun adré a sberlatà le finèstre d’le stanse.
Insèma a lur gh’éra anca Catrìna, che da la füria l’èra gnüda föra da ca sènsa pedàgne, in sutanén.
Pòra fiöla, la gh’èva da malàs da lì a poche e a guardà el so òme ciòche müte in tèra, la gh’èva fina el magòn.
“Cechén, léva sü, ‘ndème a ca che te se lavarè la fàcia per tirate via la šbèrsula e te ‘ndarè a laurà”. Ma Cechén el rispundèva no, l’èra pròpri insucàde.
I ridèvun tüte e i stèvun lì a posta a guardàl, per töl sü in gir.
La pòra Catrìna, che l’èva capìde l’andàna, la gh’èva di’ a le petégule: “Sa, dòne, stè no chì a infesà, ‘ndè a ca vòsta!”.
E intante ch’la vüteva el so òme a levà in pé, la ghe dišèva:
“Dešbròjete Cechén! Va a laurà, che a mešdì te purtarò una bèla tasìna de risümada e un toche de pan pòs cul cudeghén fai sü nel mantén. E fame el piašè da béve pü!”.
El por malàn l’èva fai tüte quel ch’la gh’èva di’ la so dòna, ma, a la fén del disnà, el gh’èva amò sül stùmeghe i övi cul cudeghén e, per digerìi, l’èra ‘ndai a l’usterìa a béve amò un bicerén.
Maria Luisa Confalonieri, 49 anni .