Cari lettori eccoci: con questa puntata siamo giunti al completamento del secondo ciclo annuale della rubrica dedicata al nostro dialetto e vi proponiamo la quinta serie di
‘ME SE DIS IN DIALÈTE?.

E adesso i racconti
Quella che segue è la terza ed ultima parte della lunga lettera scrittaci da Rina Sali (la altre due sono state pubblicate nei due precedenti numeri de IL PONTE), che ringraziamo di nuovo per il graditissimo contributo.

Nel fà una ricèrca d’archìvi sü Sant’Angel a l’Üniversità de Pavìa, è saltàde föra la stòria de cùme i Sali j’èn rüvàdi a Sant’Angel; l’è no ’na ròba inventàda, l’è stòria!
Bišògna ’ndà indré de tànti, tànti àni: adritǜra a 1200 àni fa. Sème nel 800: Sant’Angel l’èr no cùme adès de sicǜr. D’impurtànte gh’èra apèna un cunvènte de fra’, presapòche ’nde gh’è el cimitéri adès. Lì j’àn truàde la casèta d’la prìma piétra del cunvènte, quànde j’àn fài la circunvalasiòn.
Gh’èra un chi câ a San Ròche, a Busamartén, magàri j’èrun fitàuli cun i sô paišàn. De sicǜr gh’èra el Lašarète: no cùme l’è adès, ma unchicòs gh’èra, perchè i uperàri ch’j’àn lauràde a purtà el metàno, j’àn truàde d’le munède rumàne. Quànde Giulio Cesare l’è ’ndài in Gallia, l’è pasàde da Sant’Angel!
Ma ’ndème no indré, restème amò al 800. L’Itàlia, alùra, l’èra divìša in trè pàrte. Šu in bas gh’èra l’impéro de Bišànsio, al cènter el Stàto Pontifìcio cul Papa, chì da nöme gh’èra i Lungubàrdi, cun capital Pavia e cun el rè Dešidério, che, piàn piàn, el cerchèva da šlargàs. La ròba la ghe va šu no al Papa (che l’èra Leone III), che el ghe dìš a Carlo Magno, re dî Franchi, da ’ndà cùntra Dešiderio (che l’èra no un bòn cristiàn) e che el sarés stài incurunàde a Rùma. Carlo Magno s’la fà no di’ du vòlte, el prepàra el sô ešèrcite e ’l vèn in Itàlia.
Insèma a lü gh’èra dü fradéi: i prìncipi del Sale. Da chî dü chì derivarà i Sali de Sant’Angel. Infàti, vön dî dü fradéi el va cun Carlo Magno a fa la guèra cùntra Dešiderio, l’òlter el rèsta a Sant’Angel, indùe gh’èra l’ešèrcite e da lì el se möve pü.
I Sali, néi àni, j’èn diventàdi mercànti de bestiàme e, cent’àni fa, mê nònu el fèva amò rüvà le béstie da l’est. Mercànti de bestiàme e de furmài.
Perché, invéce, me papà l’è diventàde mercànte de stofe, quànde i sô fradéi j’èrun macelàri? V’la cüntarò un’òltra vòlta. Adès pènsi che v’ò stüfìde asè. S’l’è insì perdunème: dòpu tǜte gh’ò la mê età.
Ciàu a tǜti.

Rina Sali